Me tū te Karauna hei matua kounga. I kitea anō e mātou te tokomaha tonu o ngā
me ngā kei raro i te maru o Oranga Tamariki kāore i te manaaki tikahia e ai ki ngā National Care Standards and Related Matters Regulations ( ). Kua kitea ētahi raraunga e whakaatu ana i te whanaketanga, engari kāore anō tērā whanaketanga kia eke ki te taumata i whakaponohia ai e mātou i roto i ngā tau e whā kua taha ake nei. E ai ki ngā i rangona ināia tata ake nei, kāore pea tēnei āhuatanga e whakatikangia i mua i te rīpoata e kainamu mai nei.I te tau tuawhā o tā mātou aroturuki i te ū ki ngā NCS Regulations, ka hoki mātou ki aua rohe i tae rā mātou e toru tau ki muri ki te kite mēnā rānei kua rerekē ngā wheako o ngā tamariki, o ngā rangatahi, o ō rātou
, me ō rātou kaitiaki anō hoki. I rongo mātou i ētahi tauira o te pai, engari i te mutunga iho, he itiiti noa iho ngā rerekētanga.E whanake ai te ū i ngā tau 2024/25 ā haere ake nei, me whai a Oranga Tamariki ki te whakawātea i ana tauwhiro kia āhei ai rātou ki te mahi i tā rātou i whakangungu ai – arā, ki te manaaki i ngā tamariki me ngā rangatahi, ki te whakaoti i ngā aromatawai me ngā rautaki, ki te tautoko i ngā kaitiaki, ka mutu, ki te whakahaumaru, ki te aroha, ki te manaaki i ngā tamariki me ngā rangatahi anō hoki.
Hei āpiti atu ki te whakapakaritanga o ngā mahi, me whakapakari hoki a Oranga Tamariki i tāna tū hei kaitaunaki mō ngā tamariki me ngā rangatahi kei a ia, ā, me whakautu hoki ā Oranga Tamariki tono āwhina e ērā atu tari kāwanatanga. He rite tonu tā mātou rongo i ngā kōrero mō te ngoikoire o te aro atu ki ngā tamariki me ngā rangatahi puta noa i ngā tari kāwanatanga. I tōna
, mā te Oranga Tamariki Action Plan (OTAP) e pakari ake ai ngā āhuatanga, te mahi tahi me te whakahaere o ngā ratonga. Engari kāore anō mātou kia kite i tēnei hua i roto i ngā taunakitanga. I ngā wā i kitea ai e mātou te mahi tahi a ngā tari kāwanatanga, ehara i te mea i pēnā ai nā tētahi pūnaha, engari kē, i pēnā ai nā te whanaungatanga takitahi i ngā rohe.He mohoao te āhua o te pūtea i waenganui (puta noa hoki) i ngā tari kāwanatanga, me te aha, ka whawhai rātou mō te haepapa kaiutu me te wā e utu ai ngā ratonga – ā, ka noho mātāmuri te tamaiti. I tōna tikanga, he māmā kē te whai āwhina, engari auare ake, me te aha, ka noho ko ngā tamariki me ngā rangatahi te papa.
E ai ki te kōrero, kei te hoki ngā tari kāwanatanga ki ā rātou “kaupapa matua”, me te aha, kei te mimiti haere te mahi tahi. Ehara i te mea e hāngai pū ana te ngoikoretanga o te mahi tahi me te whakaarotau ki ngā tamariki me ngā rangatahi anake. Ka kite hoki mātou i te ngoikore haeretanga puta noa i te pūnaha o Oranga Tamariki nā te mea kāore ngā tari kāwanatanga i mahi tahi me te tuku wawe i ngā ratonga me te tautoko.
I ā mātou mahi aroturuki whānui, arā, i te hāwhe whakamutunga o te tau 2024, i rongo ai mātou mō te pā kinotanga o ngā panonitanga ā-pūtea ki te āheitanga o ngā rōpū hapori ki te tautoko me te manaaki i ngā tamariki, i ngā rangatahi, i ngā kaitiaki, me ō rātou whānau anō hoki. Ka kapi tēnei kaupapa i a mātou i tā mātou rīpoata pūnaha-whānui tuatahi, ngā hua mō ngā tamariki me ngā rangatahi Māori me ō rātou whānau, ka puta hei te pito o te tau 2025. Nō te tau i puta ai i te Royal Commission of Inquiry into Abuse in State and Faith-based Care tāna rīpoata whakamutunga, arā, i a Whanaketia – through pain and trauma, from darkness to light, ka whakangongo tonutia, ka tūkino tonutia ētahi tamariki me ētahi rangatahi.
Kei konā kē te pūnaha tiaki ki te tiaki. Kei roto i tēnei mahi ko te āta whai i ngā āhuatanga i pā ai ki ngā tamariki me ngā rangatahi nō mua mai i tā rātou uru atu ki te pūnaha tiaki, ā, ko te whakahaumaru i a rātou, waihoki, ko te tautoko i a rātou kia pai ake ai ō rātou wheako oranga me ngā hua o tō rātou ao. I roto i te oranga o te tamaiti, he roa te kotahi tau, engari he roa kē atu te whā tau mēnā kāore tērā tamaiti i te manaaki tikahia.
I ngā tau 2023/24, neke atu i te 1,800 tāngata i kōrero mai ai ki a mātou – tamariki mai, rangatahi mai, whānau mai, kaitiaki mai, tauwhiro mai, kaimahi o ngā tari kāwanatanga mai, tari motuhake mai, tari ā-
mai, tari Māori mai anō hoki. Ka tino whakapuakina e rātou ō rātou wheako ki a mātou nō te mea he nui tō rātou hiahia kia pakari ai te pūnaha mō tāngata kē. Kāore e ea i te kupu ā mātou mihi nui ki a rātou i tō rātou whakapono mai ki tā mātou tiaki i ā rātou kōrero.Arran Jones
Tumu Whakarae
Nova Banaghan
Tumu Aroturuki
I waihanga a Oranga Tamariki i ngā
e ai ki ngā hiahia o ngā me ngā nō rātou e tiakina ana. Ka whakarāpopoto tēnei whārangi i ngā wheako o ngā tamariki me ngā rangatahi i roto i ngā tau e rima mai i te tīmatanga o ēnei whakaritenga.Kāore anō te tokomaha o mātou kia whiwhi i ngā mea e tika ana mō mātou i te pūnaha tiaki.
He tere rawa tā ngā tauwhiro whakarite mai i ngā whakamātautau me ngā rautaki, ā, he rite tonu te korenga o ngā
tahi ahakoa i whakaritea ai kia hui tahi.Ka hia āwhina anō ana mātou, he roa rawa tā ētahi ō mātou whanga, ā, i ētahi wā ka mahue i a mātou te kura nā te mea e
tonu ana ngā tāngata mā wai te āwhina e utu.Ka haria ana mātou ki te pūnaha tiaki, i ētahi wā karekau he wāhi noho mō mātou, ā, ka takaroa kia kimi wāhi noho ai. Mō te tokomaha o mātou te hunga pakeke ake i te 15, kua neke atu i te ono o ō mātou kaitiaki.
Kei te tautokona te nuinga o mātou e Oranga Tamariki ki te mōhio, ki te tūhono hoki, ki ō mātou
. He tino pai te manaakitia mai o mātou e ō mātou kaitiaki, engari me nui kē atu tō rātou mārama ki ngā āhuatanga e pā ana ki a mātou, ā, me whai āwhina anō rātou. Me whai āwhina pūtea, āwhina whakangungu, me whakatā anō hoki.Ahakoa e kī ana mātou kei te rongo mātou i te haumarutanga, ka pā mamae tonu tētahi tangata i ia tekau tāngata i te pūnaha tiaki. He kino ake i ngā wharepuni, arā, i ētahi wā, ka patua mātou e tamariki anō, ā, he kino hoki mō ētahi o mātou ka hoki ki te
ki te noho ki ō mātou mātua. Ahakoa e mōhio ana a Oranga Tamariki mō āhea tūkinotia ai mātou, he ruarua noa iho ā mātou hui ki ngā tauwhiro tēnā i te nui o ngā hui i whakaritea ai.Mō te nuinga o mātou e whakarite ana i a mātou anō kia wehe i te pūnaha tiaki ka 18 ana te pakeke, kāore a Oranga Tamariki i te āta titiro mēnā rānei kei a mātou ngā mea katoa e tika ana mō tō mātou takitahitanga. Kāore a Oranga Tamariki e mōhio ana mēnā he wāhi noho ō mātou, mēnā e mōhio ana mātou ki te whakahaere pūtea, mēnā kei a mātou he nama IRD, he pūtea pēke rānei.
Kei raro i te maru o Oranga Tamariki te 99 ōrau o ngā tamariki me ngā rangatahi o te pūnaha tiaki, nō reira mō Oranga Tamariki te nuinga o ēnei kitenge matua.
E ai ki a Oranga Tamariki, kua tutuki i a rātou ngā paearu 1. Kei te tika tēnei e ai ki ngā i rangona ai e mātou i roto i ā mātou mahi aroturuki. Ahakoa kua whanake ētahi āhuatanga i te tau kua hipa mai i te rīpoata ō mua i tēnei, e ai ki te nuinga o ā mātou kitenga, me ngā rīpoata a Oranga Tamariki, kei te pērā tonu ngā āhuatanga. Ki te kore ngā raruraru matua e whakaeangia, ka tino uaua te wāhi ki a Oranga Tamariki ki te whakawhanake i te ūnga me ngā wheako o ngā tamariki me ngā rangatahi kei a ia.
katoa mō te 37 ōrau noa iho o ngā tamariki me ngā rangatahi kei a iaKei te hiahia ngā tauwhiro ki te whakarerekē i ngā āhuatanga, ā, i rongo mātou koinei tētahi o ngā tino take i hono mai ai, i noho tonu mai ai rātou ki tēnei umanga. E tutuki ai ngā
, me whakatutuki ngā ratonga i ā rātou mahi hapori, arā, i te whakaoti pai i ngā whakamātautau me ngā rautaki, i te tahi ki ngā tamariki me ngā rangatahi i ngā wā e tika ana, i te whakahau i ngā ratonga, me te tautoko i ngā kaitiaki me ngā anō hoki.E tutuki ai tēnei whāinga, me kounga tā Oranga Tamariki tuku i te hautūtanga, i te tiakitanga me te whakangunguhanga, me tika hoki tā rātou tuku i ngā rauemi tika mō te mahi nei. Me whakawhanaunga hoki rātou ki ngā , ki ngā umanga Māori, ki ngā umanga hapori anō hoki.I rongo mātou i ngā āhuatanga ka taea te whakarerekē mēnā e āhei ana ngā tauwhiro ki te whakatutuki pai i ā rātou mahi.
“E rongo ana ahau i te tautokona ōku, nā taku tauwhiro, aku mātua tiaki hou me te āhua o tā rātou āwhina mai i ahau. Nā rātou i whai tautoko ai ahau kia kitea aku hāmua me aku hāmuri, aku mātua, me aku hoa anō hoki. He nui ake ngā painga o taku tauwhiro ināianei tēnā i ngā painga o aku tauwhiro o mua. Kei te harikoa ahau. Kei te karapotihia ahau e te tokomaha, ā, ka whakarongo rātou ki aku kōrero me aku kare ā-roto.” TAMAITI
“E toru wiki ki muri nei, i te rā tonu o te rīpoata māharahara, i reira ngā tauwhiro e hikihiki haere ana. I kōrero kē ngā tauwhiro ki te whānau/ rangatahi, ka haria ai rātou ki tētahi wāhi haumaru i taua pō tonu … I tino pai te whakawhitiwhiti kōrero mō ngā āhuatanga nei. I waea mai a Oranga Tamariki i tērā wiki ki te whakahou i ngā kōrero.” TUMUAKI KURA
Heoi anō, i rongo mātou e pā ana ki ngā āhuatanga e whakauaua ana i ngā tauwhiro me tā rātou āhei ki te whakatutuki i ā rātou mahi. Arā tētahi hautoru o ngā tamariki me ngā rangatahi kāore i te kitea i ngā wā i whakaaetia kia kitea ai, i ia waru wiki rānei.
“He pōturi ngā mahi a [tauwhiro]. Kei te pukumahi ia. Ka ngana taku kaitiaki ki te whakapā atu ki a ia, engari kāore ia e haere mai ai. Me haere kē mātou ki a ia – e kore ia e haere mai ki a mātou. E hōhā ana ahau i tana korenga.” TAMAITI
Nā te torutoru o ngā huarahi manaaki i uaua ai tā te tauwhiro whai kaitiaki, nō reira me noho kē ngā tamaiti me ngā rangatahi ki ngā mōtēra.
“Tē taea te whai mōtēra he uaua nō ngā ture pūtea, nō reira ka taraiwa haere mātou ko ngā tamariki i te pō kimikimi wāhi noho ohotata ai. Tērā tētahi pō i taraiwa haere ai mātou ko tētahi pēpi, e toru tau noa iho tana pakeke, ka patoto haere ai ki te kimi kaitiaki mōna.” TAUWHIRO ORANGA TAMARIKI
I ōna wā nā te korenga o ngā kaimahi hou me te wāteatanga, me te tokoiti o ngā kaimahi, i teitei ake ai ngā mahi ā-kēhi.
“He tūraru. He tūraru teitei, e mōrearea rawa nei nā te nui o ngā mahi ā-kēhi. Ko te whāinga kia 20 anake ngā tamariki ki ia tauwhiro. Ka māmā haere tēnei, engari ka uaua rawa mēnā e 50+ ngā tamariki.” TAUWHIRO ORANGA TAMARIKI
Nā ngā Kaupapa here me ngā takunga i uaua ai ngā mahi whakahaere, ā, i uaua kē atu ai nā te āhua o te kore-whakapono mō te taha ki te utu, nō reira kāore ngā tamariki me ngā rangatahi e noho mātāmua ana i ngā whakatau. Hei tauira, kāore e taea e Oranga Tamariki te utu ngā kaitiaki mō te noho mēnā kāore anō rātou kia whakaaengia, ahakoa nā Oranga Tamariki rātou i tono kia manaaki mai i ngā tamariki me ngā rangatahi, ka whiwhi rātou i ētahi tīkiti kai, tīkiti penehīni rānei.
“Nō te mutunga o Māehe ka whakaaetia ahau, engari i tōku taha a [tamaiti] mai i te tīmatanga o Tīhema, ā, ka hoki mai te utu ki ahau ki te mutunga o Māehe nō tōku whakaaetanga … i whiwhi ahau i ētahi tīkiti engari nāku kē ērā tīkiti i tono, i haere hoki ahau ki te tiki mai i te tari, kātahi ka rongo au, i tōna , kua whiwhi kē ahau i ngā tīkiti ki te wariu o te $250 i ia wiki. Kāore ahau i pīrangi kia pōhēhē mai ai ētahi he kaihamu ahau, ā, ahakoa kāore he aha ki ahau, me te aha, kāore i uaua rawa ki ahau, ko te mea nui kē, i tōna tikanga nāku tērā pūtea tautoko. Nōku ka hari atu i a [taimaiti], i rongo au kāore aku uauatanga pūtea, nō reira ka āhei ahau ki te hoki atu ki te mahi.” KAITIAKI
“E wawata ana ahau kia tere ake ngā whakatau. He rite tonu te kōrero mai a ngā tauwhiro o Oranga Tamariki - me haere rātou ki te kōrero ki ō rātou kaitiaki. Arā, pēnei i ngā āhuatanga mō te haumarutanga e hiahiatia ana e mātou, pēnei i ngā taiapa me te tūru motokā. I te āhua nei, me takaroa e ea ai ngā mahi.” KAITIAKI WHĀNAU
Kāore anō kia riro i ngā rangatahi te tino āheinga ki te whakawhiti tika atu ki te ao o te pakeke. Ko te whakawhiti mai i te pūnaha tiaki ki te pakeketanga tētahi whakatutukinga nui mō ngā rangatahi. E ai ki te nuinga o ngā rangatahi e mahi ana ki te Transition Support Service, i pai ai ngā āhuatanga nā ō rātou kaimahi whakawhiti, ā, he nui ngā hua papai o te Service nei. Heoi anō, kei raro noa atu ngā mahi a Oranga Tamariki i mua mai i tā rātou toro ki te Service nei, arā, kei raro noa atu ngā mahi whakangungu i ngā pūkenga matua o ngā rangatahi, me ngā mahi kia riro ai i ngā rangatahi ngā āhuatanga katoa e tika ana kia angitu ai rātou hei pakeke motuhake. Kua whamātauhia ngā pūkenga oranga o te 16 ōrau noa iho o ngā rangatahi o te pūnaha tiaki. He nui hoki ngā tono tūreiti ki te Transition Service, ā, tē taea e ngā kaimahi whakawhiti te mahi tika ki ngā rangatahi, waihoki, arā tētahi hauwhā anō o ngā rangatahi kāore anō kia whiwhi tono ai.
“He ngoikore rawa te tautoko mai a Oranga Tamariki. Me oti i ahau ngā mahi katoa, ā, kāore i konei tōku whānau hei tautoko mai i ahau … Māku kē aku mahi katoa.” RANGATAHI
I taumaha ake ai ngā wero o ngā tauwhiro me ngā kaitiaki nā ngā tari kāwanatanga, arā, kāore Te Manatū Hauora me Te Manatū Mātauranga e whakamātāmua ana i ngā ratonga mō ngā tamariki me ngā rangatahi o te pūnaha tiaki.
I tōna tikanga, mā te Oranga Tamariki Action Plan (OTAP) e pakari ake ai ngā āhuatanga, arā, e pakari ake ai te whakawhanaungatanga me te whakahaerenga o ngā ratonga. Engari auare ake. Nō mātou ka kite, nō mātou ka rongo i te whakawhanaungatanga i waenganui i ngā tari kāwanatanga, ehara i te mea i pērā ai nā te mahi a tētahi pūnaha, engari kē i pērā ai nā te mahi a te takitahi.
Me kimi ratonga, me kimi tautoko hoki ngā tauwhiro, ngā kaitiaki me ngā whānau mō ia tamaiti, ā, me whakapono rātou ki te whakawhanaungatanga me te whakaaro pai, nā te mea karekau he pūnaha e whakautu ana i tēnei hiahia.
He mohoao te āhua o te pūtea, ā, ehara i te mea ka whai haere te pūtea i ngā tamariki me ngā rangatahi kei Oranga Tamariki, i waenganui i ngā tari kāwanatanga rānei. I nui te rangona o ngā whawhai mō ngā taumata, kei a wai rānei te haepapa kaiutu. Nā te noho mātāmuritanga o ngā tamariki me ngā rangatahi o te pūnaha tiaki i ngoikore ai ngā āhuatanga. Me nui kē atu ngā mahi a ngā tauwhiro e whakaaehia mai ai, me kimi huarahi anō, me whakaae rānei ki te tautoko ā-mātauranga, ā-hauora rānei, kia pai ai te whai ratonga. Mēnā kāore ngā tamariki me ngā rangatahi e noho mātāmua ana, ka takaroa te rironga mai o ngā ratonga me te tautoko e tika ana mō rātou, ā, nā tēnei i raru ai tā rātou tae atu ki te kura me te whai wāhi noho haumaru. He rerekē hoki te tuku o ēnei ratonga, nō reira ka riro i ētahi tamariki me ētahi rangatahi ngā mea e tika ana mō rātou, engari anō ētahi atu tamariki me ētahi atu rangatahi, auare ake.
Mēnā he ngoikore, mēnā he tōmuri rānei te whakamātauhia o ngā hiahia o ngā tamariki me ngā rangatahi, ka whai mai ko ngā raru e pā ana ki te wā me te kounga o ngā whakatau me ngā rautaki mō te whakatutukihanga o ērā hiahia.
“Tōna Kotahi tau te roa kia whakamātauhia a [tamaiti]. I mōhio kē te katoa he tamaiti ADHD ia, hāunga i a Oranga Tamariki. I roa rawa ai nā tā rātou whakahou i te tauwhiro o te tamaiti e hia kē nei ngā wā.” KAITIAKI NŌ WAHO I TE WHĀNAU
“I tono tuatorutia e ahau tētahi whakamātautau Gatewai, ka mutu, i kitea ngā raruraru tirohanga me ngā raruraru rongohanga, ā, mutu rawa ngā mahi, kua pai ake te tamaiti ināianei.” KAITIAKI NŌ WAHO I TE WHĀNAU
Kua panaia kētia ētahi tamariki me ētahi rangatahi i te kura, ā, tērā rānei kāore rātou e tautokona ana kia tika ai te ako nā te mea kāore ngā tari kāwanatanga i te mōhio mā wai te tautoko e utu.
“Me whai haumanu reo tētahi o ngā tamariki, engari kāore anō kia riro ai i a ia nā te mea kāore i te mōhiotia mā wai kē tēnā haepapa. E noho noa ana rātou i te tēpu ki te tohetohe me pēhea e tuku atu ai i tēnā raruraru ki tangata kē.” KAITIAKI WHĀNAU
“Kua panaia mātou e ētahi kura. Hei tā rātou, me tuku a Oranga Tamariki i te pūtea mā ngā kaiako tautoko e noho mai ai te tamaiti ki te kura, ki te kore, me wehe kē te tamaiti.” ORANGA TAMARIKI KAIMAHI
Kei te piki haere tonu te nama o ngā tamariki me ngā rangatahi e tūkinotia ana i te pūnaha tiaki. I tēnei tau, 507 ngā tamariki me ngā rangatahi (iwa ōrau o ngā tamariki me ngā rangatahi o te pūnaha tiaki) i tūkinotia ai, i whakangongotia ai rānei nō rātou i Oranga Tamariki. He teitei ake te taumata o te tūkino i ngā wharepuni tāmau, i raro hoki i te maru o ngā mātua ka hoki ana ngā tamariki ki a rātou.
I ngā wharepuni tāmau, i tūkinotia ai tētahi 23 ōrau o ngā tamariki me ngā rangatahi, ā, 18 ōrau o taua pānga kinotanga nā ngā kaimahi o aua wharepuni rā, 79 ōrau nā rangatahi kē2. O ngā tamariki me ngā rangatahi i hoki ai ki o rātou mātua nō rātou i Oranga Tamariki, 11 ōrau ka tūkinotia, ka whakangongotia rānei. Kei te mōhio rawatia ēnei tūraru, engari kāore anō ngā take haumarutanga kia whakamātāmuatia3.
E kitea ai e mātou ngā hua papai o te pae tawhiti mō ngā tamariki me ngā rangatahi o te pūnaha tiaki, me piki ake te ū ki ngā NCS Regulations, me whanake hoki te manaakitanga a te pūnaha.
1 He inenga tēnei mō te tokomaha o ngā me ngā e whakatutuki ana i ngā tohu matua whānui e iwa a Oranga Tamariki – arā, ngā tohu matua mō te whakamātau i ngā hiahia, mō te whakarautaki, mō te whai whakaaro ki te tirohanga me ngā tirohanga a ngā mātanga, mō te tahi ki ngā tamariki me ngā rangatahi, mō te kounga o te whakawhanaungatanga, mō te āhei ki te tākaro, mō te whakatutukihanga a ngā tauwhiro i ngā e ai ki ngā rautaki a ngā tamariki, mō te kite me te whai whakaaro hoki ki ngā tirohanga a ngā tamariki anō hoki. Tē aro ki ngā tohu e pā ana ki te ahurea, ki te pakeketanga, ki ngā taumata rānei, pēnei i te whakawhiti ki te ao o te pakeke, nā te mea e hāngai whāiti ana tēnā āhuatanga ki ētahi tamariki me ētahi rangatahi o te pūnaha tiaki i tētahi wā tonu.
2 Ko te pānga kinotanga toru ōrau e toe ana, nā tētahi pakeke nō waho i te whanaungatanga, nā tētahi pakeke o te whānau, nā tētahi tamaiti nō waho i te nōhanga, nā tētahi tauhou rānei.
3 Te Rīpoata Ā-tau mō Te Haumarutanga o ngā Tamariki i te Pūnaha Tiaki, Oranga Tamariki – takiwā rīpoata 1 Āperira 2023 – 31 Māehe 2024. https://www.orangatamariki.govt.nz/assets/Uploads/About-us/Corporate-reports/Annual-Report/Annual-Report-2023-2024.pdf